مجتبی پالوج به مزیتهای بخش کشاورزی و باغداری در ایران اشاره میکند و میافزاید: باغبانی یکی از زیربخشهای کشاورزی است و کشاورزی هم در رشد باغبانی از طریق تأثیر بر بخش روستایی غیرکشاورزی فقر را کاهش میدهد.
وی معتقد است: مهاجرت یا ماندن افراد در روستاها تحت تأثیر عوامل بسیاری است، اما تأثیر کشاورزی بر این مسئله را نمیتوان کتمان کرد. به همین دلیل است که از توسعه فضای باغداری در کشور استقبال میکند و میگوید: ما از توسعه فضای باغداری یا فعالیتهای کشاورزی در کشور بهشدت استقبال میکنیم.
کشور ایران در بیشتر محصولات باغی دارای مزیت نسبی است و بخش عمدهای از صادرات غیرنفتی ما را محصولات باغی تشکیل میدهد.از سوی دیگر، ضریب تکاثری اشتغال در باغ زیاد بوده و در اقتصاد کشور و در رونق کسب و کار مؤثر است. در این زمینه اگرچه تخلیه روستاها و مهاجرت دلایل بسیار زیادی دارد و نمیتوان این دلایل را صرفاً به توسعه یا عدم توسعه باغداری نسبت داد؛اما از طرفی نمیتوان تأثیر فعالیتهای باغی بر ماندن افراد در روستاها را هم کتمان کرد. کشاورزی و ازجمله باغبانی در توسعه ملی و افزایش رفاه عمومی، فقرزدایی، تنوع بخشیدن و پایدار کردن الگوی توسعه شهری، توزیع درآمد و عدالت اجتماعی کمک میکند و مؤثر است.
در یک نگاه کلی می توان گفت :نقش کشاورزی و به خصوص باغبانی در کاهش فقر بسیار چشمگیرتر از دیگر بخشها بوده و در برقراری الگوی صحیح توسعه شهری مؤثر است و در صورت بی توجهی به این بخش، توسعه شهرنشینی، الگوی متمرکز و ناسالمی به خود میگیرد که پیدایش شهرهای بزرگ با هزینه زندگی بسیار بالا مثال بارز آن است.
پالوج معاون مؤسسه پژوهشهای برنامهریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی می گوید: آماری که مرکز آمار در مورد افزایش مساحت باغها و قلمستانهای کشورمنتشر کرده در کلیت خود مسئله افزایش سطح باغها و قلمستانهای کشور را بیان میکند، اما ارقام ارائهشده باید به دقت بررسی شود، اگرچه باید تأکید کرد که افزایش حدود دوبرابری فضای باغهای کشور طی ۳۰ سال گذشته کاملاً منطقی بوده و برنامهریزی شده است. البته نمیتوان کتمان کرد که در موارد بسیاری زمینهای کشاورزی و باغها تغییر کاربری داده و فضای آنها در اختیار ساخت و سازهای مسکونی قرار گرفته است، اما افزایش سطح باغها به مراتب بیشتر از کاهش سطح آنها بهدلیل تغییر کاربری بوده و قدر مطلق آن بیشتر است. البته این جمله به مفهوم توجیه تغییر کاربری نیست. سطح باغهای کشور از حدود ۳ر۱ میلیون هکتار در سال ۱۳۶۷ به ۳ر۲ میلیون هکتار در سال ۱۳۹۴ رسیده است، اما آمارهای منتشرشده این نکته را یادآور میشود که هرچند سطح دوبرابر شده، اما تولید طی این دوره سه برابر شده است.
وی می گوید: البته قطعاً افزایش فضای باغداری در کشور را باید به دید مثبت نگاه کرد؛چه آنکه باغبانی یکی از زیربخشهای کشاورزی و دارای مزیتهای بسیار خوب بوده و استفاده از این مزایا در کشاورزی حائز اهمیت است.
معاون مؤسسه پژوهشهای برنامهریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی تاکید
می کند: اصولا کشاورزی در رشد اقتصادی کشور، ایجاد عدالت اجتماعی و توزیع درآمد نقش مهمی دارد. از طرف دیگر فراموش نکنیم که اقتصاد ایران به کشاورزی وابستگی مستقیم دارد و برای تحقق توسعه و رونق اقتصاد نمیتوان کشاورزی را به نفع بخشهای دیگر نادیده گرفت. نگاه غلط به کشاورزی، مانع توسعه است و برای سرعت بخشیدن به توسعه باید کشاورزی تشویق شده و نقش عمدهای به آن داده شود. کشاورزی فرصتهای بسیار گستردهای برای پشرفت فراهم میآورد. به همین دلیل است که ما از توسعه فضای باغداری یا فعالیتهای کشاورزی در کشور بهشدت استقبال میکنیم.
وی تصریح می کند:افزایش مساحت باغداری از یک جهت به معنای افزایش درآمد یا افزایش سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی است، چرا که افزایش سطح، افزایش تولید را به همراه خواهد داشت؛ کمااینکه در فاصله سالهای ۱۳۶۴ تا ۱۳۹۴ خورشیدی افزایش سطح باغداری در کشور حدود دو برابر شده، اما تولید حدود سه برابر افزایش داشته است که بخشی از این افزایش تولید ناشی از افزایش سطح و بخشی هم مربوط به ارتقای بهرهوری و افزایش عملکرد در واحد سطح است.
نامبرده ادامه می دهد: توسعه کشاورزی بهویژه باغبانی، مهمترین عامل در رونق توسعه مناطق روستایی بوده و نرخ رشد کشاورزی مهمترین شاخص در افزایش تولید ناخالص داخلی، کاهش فقر و کاهش مهاجرت است؛در عین حال رشد باغبانی از طریق تأثیر بر بخش روستایی غیرکشاورزی فقر را هم کاهش میدهد.
وی می گوید: برای مکانیزه کردن کشاورزی وبه خصوص باغداری در ایران تلاشهای زیادی انجام شده است. از آنجمله نفوذ دانش و فناوری به عرصه، یکی از اهداف وزارت جهاد کشاورزی است و جزو اهدافی است که همواره دنبال شده است؛چنانکه سازمانی تخصصی در این باره به فعالیت تحقیق، ترویج و آموزش میپردازد و مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی هم تأسیس و راهاندازی شده است؛ بنابراین تلاش میشود تا از شیوههای نوین در کاشت، داشت و برداشت استفاده شود و باغهای مکانیزه در سطح کلاس یک جهان در کشور وجود دارد و نوسازی باغهای قدیمی بهعنوان یک هدف در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی است و از فناوریهای نوین استفاده میشود و دانشبنیانی یکی از ارکان و تأکیدات اقتصاد مقاومتی است.
پالوج در مورد اینکه آیا ارزش افزوده محصولات باغی با میزان آبی که استفاده میشود، منطبق هست یا خیر؟ می گوید:توجه داشته باشید که اساساً آب انفال است و برای تأمین احتیاج ضروری در اختیار حکومت اسلامی است. به عبارت دیگر آب برای کشاورزی بهمنظور تأمین امنیت غذایی است و امنیت غذایی هم کالایی عمومی است و دولت موظف به تأمین آن است. در دنیا هم همین است و آب به کشاورزی اختصاص مییابد. بر اساس آمار منابع رسمی ۷۰ درصد آب در جهان به کشاورزی اختصاص دارد. گونههای مهم باغی هم نیاز آبی متفاوتی دارند، حتی یک گونه بستگی به اقلیمهای مختلف و ارقام، نوع خاک و… در هر دشت و در هر واحد همگن و میکرواقلیم نیاز متفاوتی دارد که قابل محاسبه است.
وی در این خصوص که گفته می شود برای کاهش بحران کمآبی باید تولید زراعت کاهش یابد یا محصولاتی که نیاز آبی زیاد دارند نباید تولید شود،باید تجارت مجازی آب داشته باشیم و محصولات با نیاز آبی بالا را از خارج وارد کنیم یا اینکه برخی معتقدند باید بهرهوری آب را افزایش دهیم، اظهار می دارد:ابتدا باید نسبت ارزش افزوده با آب را کامل شفاف کنید و آنگاه بتوانید این نسبت را برای محصولات باغی محاسبه کنید. آب در افزایش تولید نقش دارد و بدیهی است که در ارزش افزوده هم مؤثر است، اما این مسئله ملاک وسنجه و قضاوت مناسبی برای تخصیص آب نیست، مسائل پرشماری وجود دارند که در ارزش افزوده اثرگذار هستند و صفر فرض کردن مختلف عوامل دیگر این پرسش را تحتالشعاع قرار میدهد.
باید توجه داشت که وقتی درآمد افزایش مییابد و رفاه بهبود پیدا میکند، تقاضا برای محصولات باغی هم افزایش پیدا میکند و برای افزایش رفاه باید برای متقاضی هم میوه مورد نیاز قابل تأمین باشد تا به مطلوبیتی که میخواهد دست یابد.
معاون مؤسسه پژوهشهای برنامهریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی با اشاره به این که آیا باید با وجود مشکل آب در ایران از باغداری حمایت شود تا مانع مهاجرت افراد شد، می گوید:ما در کشوری زندگی میکنیم که در کمربند خشک و نیمهخشک قرار دارد و آب در آن بسیار کمیاب است؛ بنابراین باید از قطرهقطره آب به نحو بهینه و کارآمد با بهرهوری بالا استفاده کنیم. آب نهاده بسیار مهمی برای تأمین نیاز حیات یعنی غذا و تأمین امنیت غذایی در کنار پارامترهای متعدد دیگر است، اما اگرچه منابع آبی ما کم است، اما کاهش تولید زراعت با توجه به تجارت مجازی آّب، نسخه مناسبی نیست و بیشتر نگاهی تکبعدی است. ما اگر بخواهیم فعالیتهای کشاورزی و باغداری را کاهش دهیم که میزان مصرف آب کاهش یابد گویی صورتمسئله را پاک کردهایم؛ این در حالی است که ما قطعاً باید در صدد حل اصلی موضوع باشیم. ازجمله راهکارهایی که میتوان برای حل مشکل پیشنهاد کرد یکی ایجاد تمهیدات و زیربناهای لازم برای افزایش بهرهوری است.
ما باید به جای بحث عدم تخصیص آب به بخش کشاورزی، سعی کنیم بهرهوری این بخش را افزایش دهیم. بدیهی است از طریق نفوذ فناوری در بخش کشاورزی میتوان تولید را افزایش و بهرهوری را ارتقاء داد. پس باید در صدد راههایی برای افزایش بهرهوری بخش کشاورزی باشیم. چون پیش از این هم چنانکه تأکید کردم باغبانی یکی از زیربخشهای کشاورزی است و کشاورزی و تولید محصولات باغی یکی از مزیتهای اقتصاد ایران است. ما باید از این مزیت استفاده کنیم و فراموش نکنیم که اقتصاد ما به کشاورزی وابستگی دارد.وی در این زمینه که توجه به تشدید کمآبی در جهان و ایران گفته می شود برخی محصولات نباید تولید یا صادر شود و برخی از محصولات باید وارد شود، اظهار می دارد:این نگاه که چون تولید محصولات کشاورزی آب زیادی مصرف میکنند، باید متوقف شود، نگاه بسیار بدبینانه و افراطی است. اگر قرار باشد آب به مصرف گیاه نرسد و آب به بخش کشاورزی اختصاص نیابد و منجر به تولید محصولات کشاورزی و باغی نشود، پس کدام بخش متقاضی این میزان آب کشور است و باید این آب را در چه بخشی بهکار برد؟ فراموش نکنیم که توقف تولید در بخش کشاورزی به مفهوم توقف اشتغال و توقف تأمین نیاز است. همه میدانیم که توقف تولید در بخش کشاورزی و از بین بردن اشتغالی که در این بخش ایجاد شده، چه مشکلات متعددی را میتواند ایجاد کند.
این کارشناس می افزاید: نگاه تقلیلگرایانه به باغ، نگاه ناشی از عدم شناخت دقیق است. باغ بهدلیل پوشش مناسبی که دارد در ترسیب کربن، تولید اکسیژن و تلطیف هوا، ایجاد چشماندازهای زیبا ، نگهداری و نفوذ آب در زمین، جلوگیری از تبخیر و انواع فرسایش نقش منحصربهفردی دارد و در کنار آن نقش آن در تولید و اشتغال و رونق کسب و کار حائز اهمیت است.
وی ادامه می دهد: امنیت غذایی صرفاً به مفهوم سیری شکمی نیست و مصرف محصولات باغی منافاتی با امنیت غذایی ندارد، اتفاقاً در سیری سلولی، محصولات باغی نقش بسزایی دارند و بهویژه در تأمین انواع ویتامینهای مورد نیاز و در سلامت انسان ایفای نقش میکنند.
به هر صورت باید گفت: ظرفیت منابع پایه اعم از آب، خاک اقلیم و همچنین ظرفیت دانشی کشور امکان افزایش تولید را دارد و دستیابی به خودکفایی در بیشتر محصولات راهبردی امکانپذیر است. برنامهریزی اصولی برای استفاده از تمامی ظرفیتهای داخلی و افزایش تولید با مشارکت و هم فکری و عدم هجمه به این مسئله به بهانههای واهی، به هر حال توسعه زیربناهای فیزیکی و استفاده از منابع انسانی فکور برای رشد و توسعه کشاورزی ضروری است.
در این میان زیربخش باغبانی یکی از مهمترین زیربخشهای بخش کشاورزی است که از نظر مقدار و تنوع تولید و همچنین ارزش غذایی محصولات تولیدی و جایگاه صادراتی دارای اهمیت زیادی است. محصولات باغی بهدلیل چندساله یا دائمی بودن گونههای مورد کشت، سطح زیر کشت آن کمتر دستخوش تغییرات شدید افزایشی یا بهویژه کاهشی (بهدلیل ارزش اقتصادی بالای باغ) قرار میگیرد.
محصولات باغی تقاضای خودش را دارد و با افزایش سطح زندگی متقاضیان آن هم بیشتر خواهد شد؛از این رو امکان افزایش تولید در واحد سطح با استفاده از فناوریهای نوین در استفاده از انواع نهال و در فرآیند تولید و زنجیره ارزش وجود دارد. توسعه باغها در اراضی شیبدار و نوسازی باغها ازجمله سیاستهای اجرایی دستگاه ذیربط است؛ بنابراین آیندهای بسیار روشن و امیدوارکننده در باغداری ایران در انتظار باغداران و سرمایهگذاران عرصه است.
باید تأکید کرد کشور ما در تولید محصولات باغی مزیت نسبی دارد و در تعداد زیادی از محصولات باغی رتبه یک تا ۱۰ را حائز است و اندیشمندان و متفکران توسعه چون ویلیامز میلر برای ایران توسعه باغها را توصیه میکنند.
باغبانی با توجه به کسب درآمد برای تولیدکنندگان، حفظ و توسعه منابع آب و خاک و بهرهبرداری بهینه از منابع، تأمین میوه مورد نیاز کشور، کمک به تأمین سلامت تغذیهای و توسعه صادرات محصولات غیرنفتی و تأمین ارز و ایجاد اشتغال مولد با هزینه کمتر نسب به اشتغال ایجادشده در سایر فعالیتها آیندهای روشن دارد. عواملی چون جذابیت سرمایهگذاری و بهرهوری بالا، تهیه و تأمین بهموقع نهال مناسب، اعطای تسهیلات و ایجاد انگیزه در باغداران، کششپذیر بودن بازار مصرف و رونق صادرات ازجمله عوامل مؤثر برای آینده روشن آن است.
جایگاه باغبانی در فقرزدایی روستا...